Y?levsel açydan kysaca “bir organizasyonu veya bir örgütü çekip çevirme” olarak tanymlayabilece?imiz yönetimi (=idareyi), en genel anlamda özel yönetim (=hususi idare) ve kamu yönetimi (=amme idaresi) olmak üzere ikiye ayyrmak mümkündür. Bu ayrymlamada okul yönetimini kamu yönetiminin bir alt türü olarak dü?ünebiliriz. Ba?ka bir deyi?le okulu e?itim ö?retim hizmeti veren bir kamu örgütü olarak nitelendirirsek okul yönetimini de bu kamu örgütünü, belirlenmi? temel amaç ve ilkeler çerçevesinde organize eden, çekip çeviren birim olarak tanymlayabiliriz. ?u bir gerçektir ki, okul yönetimi okul örgütünü olu?turan birimler arasynda en önemli birimdir. Okulu bir organizma olarak dü?ünecek olursak okul yönetimi bu organizmanyn beynidir diyebiliriz.

Temel amacy kamu yararyny gerçekle?tirmek olan kamu yönetiminin, bu temel amacy gerçekle?tirmek için verdi?i en önemli kamu hizmetlerinden birisi hiç ku?kusuz e?itim ö?retim hizmetidir. Bu önemli kamu hizmetinin verildi?i mekanlar ise istisnalar dy?ynda okullarymyzdyr. Sistem yakla?ymy diliyle söyleyecek olursak okullar e?itim ö?retimin üretildi?i temel alt sistemlerdir. ?u durumda e?itim ö?retimin üretildi?i temel alt sistemler olan okullary yöneten okul yöneticilerinin hizmet öncesi yeti?tirilmesi, seçimi ve atanmasy yöntemi ile okul yöneticilerinin hizmet içinde yeti?tirilmesi, yönetim sorunlarynyn belirlemesi ve bu sorunlaryn çözülmesi çok önemlidir diye dü?ünüyorum.

Naçizane bu yazymda önce okul yöneticilerinin hizmet öncesi yeti?tirilmesi, seçimi ve atanmasy konusunda görü?lerimi dile getirip okul yönetiminin/yöneticilerinin sorunlary ve çözüm önerilerimi dile getirdikten sonra yine naçizane okul yöneticilerine mevcut konumlary çerçevesinde yöneltece?im önerilerimle yazymy sonlandyrmak istiyorum.

OKUL YÖNETYCYLERYNYN YETY?TYRYLMESY, SEÇYMY VE ATANMASI

Okul yöneticilerinin yeti?tirilmesinden söz ederken zaman yada konum itibariyle iki tür yeti?tirmeden söz edebiliriz. Birincisi hizmet öncesi yeti?tirme, ikincisi ise hizmet içinde yeti?tirmedir. Bu paragrafta sözünü etmek istedi?im yeti?tirme ise hizmet öncesi yeti?tirmedir. E?itim – ö?retim camiasynyn içinde olanlar hatyrlayacaklardyr ki, bir dönem bazy e?itim fakülteleri bünyesinde “e?itim yönetimi ve denetimi” bölümü diye bir bölüm vardy. Bu bölüm lisans düzeyinde e?itim veriyordu. Bu bölümü belli bir süre ö?retmenlik yapan ve ö?retmenlikte belli bir düzeyde ba?ary gösteren ö?retmenler tercih edebiliyordu. Bu bölümden mezun olanlar e?itim yöneticisi ve e?itim deneticisi oluyordu. Daha sonra her nedense lisans düzeyinde e?itim veren bu bölümler kapatylarak bu alan yüksek lisans e?itimi olarak düzenlendi. Az - çok akademik e?itim basamaklaryny bilenler takdir edecekler ki bir alandaki yüksek lisans e?itimi o alandaki lisans e?itiminin yerini tutmaz. Bu nedenle kanymca uzun vadede e?itim fakülteleri bünyesinde “e?itim yönetimi (ve denetimi)” bölümü lisans düzeyinde e?itime açylmaly ve gelece?in e?itim yöneticileri e?itim yönetimi alanynda lisans e?itimi alan yetkin ki?ilerden seçilip atanmalydyr. Kysa vadede ise e?itim fakültelerinde e?itim yönetimi ile ilgili dersler hem çe?it hem de süre olarak arttyrylmalydyr. Böylece e?itim fakültelerinden mezun olanlaryn e?itim yönetimi alanynda daha iyi yeti?mi? olmalary sa?lanmalydyr.

Okul yöneticilerinin periyodik aralyklarla hizmet içinde de yeti?tirilmesi ?arttyr. Ancak okul yöneticilerine verilecek hizmet içi e?itim hem e?itimi veren bakymyndan hem de e?itimin içeri?i bakymyndan nitelikli olmalydyr. E?itim yönetimi alanynda akademisyen düzeyine gelmeyen yani bu alanda yetkin olmayan ki?ilerin verece?i e?itimin yarary tarty?maya açyktyr. Yine okul yönetimi alanynda verilecek hizmet içi e?itimin niteli?i de onun verimlili?i ile çok yakyndan ilgilidir. Okul yöneticilerine verilecek e?itim, a?yry kuramsal, havada kalan ve uygulanabilirli?i olmayan bilgilerle yüklü olmamaly; okul yöneticilerinin okul ortamynda ve uygulamada kullanabilecekleri pratik bilgileri içerecek biçimde olmalydyr.

Okul yöneticilerinin seçimi ve atanmasyna gelince buradaki görü?lerimi de kysa ve orta vadede yapylmasy gerekenler ile uzun vadede yapylmasy gerekenler olmak üzere iki ana ba?lykta toplayarak belirtmek istiyorum. Kysa ve orta vadede okul yöneticileri, en az lisans düzeyinde e?itim gören ve belli bir süre ba?aryly ö?retmenlik yapan ö?retmenler arasyndan tamamen objektif ölçütler esas alynarak, liyakat ve kariyer ilkeleri çerçevesinde seçilip atanmalydyr. Okul yöneticili?ine seçim ve atama yapylyrken esas alynacak olan objektif kriterler belirlenirken yönetimin “bilim” boyutunun yanynda “sanat” boyutunun da dikkate alynmasy gerekir. Çünkü yönetim hem bir bilim hem de bir sanattyr. Hatta kanymca yönetimin sanat yönü bilim yönünden bir adym öndedir. Uzun vadede ise okul yöneticili?ine e?itim fakültelerinde lisans düzeyde e?itim vermek üzere açylmasyny önerdi?im “e?itim yönetimi (ve denetimi)” bölümü mezunlary arasyndan, yönetimin “bilim” ve “sanat” boyutlaryny dikkate alarak belirlenecek olan objektif ölçütler çerçevesinde atama yapylmalydyr. Okul yöneticileri atanyrken kesinlikle siyasal, ideolojik vs. saiklerle atama yapylmamalydyr.

Konumuz okul yöneticilerinin seçimi ve atanmasy oldu?undan son günlerde gündemde olan MEB’na Ba?ly E?itim Kurumlary Yöneticilerini Atama Yönetmeli?i’nin Dany?tay tarafyndan yürütülmesinin durdurulmasy konusuna da biraz de?inmek istiyorum. Yönetimin (= Ydarenin ) tüm eylem ve i?lemlerinin yargy denetimine tabi olmasy “hukuk devleti” olma ilkesinin olmazsa olmazydyr. Bu durumda Milli E?itim Bakanly?y, MEB’na Ba?ly E?itim Kurumlary Yöneticilerini Atama ve Yer De?i?tirme Yönetmeli?i”ni hazyrlarken bu konuda verilmi? yargy kararlaryny ( özellikle Dany?tay kararlaryny) dikkate almaly ve bu kararlaryn yol göstericili?inde düzenleme yapmalydyr.

OKUL YÖNETYMYNYN/YÖNETYCYLERYNYN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERYLERY

Derler ki bir yerde sorun yada sorunlar yoksa o yerde geli?me ve de?i?me yoktur. Bu nedenle de?i?imin en çok ya?andy?y örgütler olan okullaryn sorunsuz olmasy mümkün de?ildir. Okullarymyzda beyin mesabesinde olan okul yönetimi, bu niteli?ini, en çok da sorunlaryn çözümünde kullanacaktyr. Okul yönetimi bazy sorunlary okul içinde çözebilmekte iken bazylaryny ise çözebilmesi için okulun ba?ly yada ilgili oldu?u kurum, kurulu?, ki?i ve ki?i topluluklaryndan yardym almasy gerekmektedir. Bendeniz bu bölümde daha çok okul yönetimini do?rudan ilgilendiren ve okul yönetiminin yalnyz ba?yna çözemeyece?i nitelikte ve a?yrlykta olan bazy sorunlardan söz edip bu sorunlarla ilgili çözüm önerilerimi belirtmekle yetinece?im.

Kanaatimce okul yönetimlerinin en önemli sorunu bütçe sorunudur. Ortaö?retim kurumlaryna merkezi devlet bütçesinden yapylan tahsisi bir yana byrakyrsak her okulda en az üç çe?it bütçeden söz etmek mümkündür. Bunlar okul-aile birli?i bütçesi, spor kulübü bütçesi ve anasynyfy bütçesidir. Ancak bu bütçelerin gelir kaynaklary oldukça synyrly olup bu kaynaklardan elde edilen gelirler okullaryn rutin giderlerini bile kar?ylamaktan çok uzaktyr. Üstelik mevzuat gere?i anasynyfy bütçesi kapsamynda elde edilen gelirler ancak anasynyfy giderlerine, spor kulübü bütçesi kapsamynda elde edilen gelirler de ancak spor kulübü giderlerine sarf edilebilmektedir. Yine mevzuat gere?i spor kulübü yyllyk gelirinin yüzde on be?i lig heyeti hesabyna aktarylmaktadyr. Okulun anasynyfy ve spor kulübü giderleri dy?yndaki tüm giderleri okul-aile birli?i bütçesinden kar?ylanmaya çaly?ylmaktadyr. Okul-aile birli?i bütçesinin gelir kalemleri kantin kirasy, ba?y?lar, kermesler vs.dir. Bu kalemlerden kantin kirasy dy?yndakiler gelir kayna?y niteli?i ta?ymaktan uzaktyr. Toparlarsak okullaryn bütçeleri hem yeknesak de?il hem de okulun giderlerini kar?ylamaktan uzaktyr.

Okul bütçelerinin yeknesakly?ynyn sa?lanmasy ve gelir kaynaklarynyn arttyrylmasy gerekir. Örne?in yapylacak yasal düzenlemelerle mali durumu zayyf olmayan ö?renci velilerinden her yyl “e?itime katky payy” alynmasy gelirin arttyrylmasy için bir çözüm olarak dü?ünülebilir.

Okul yönetimlerinin bir ba?ka önemli sorunu da personel eksikli?idir. Gerek kadrolu ö?retmen eksikli?i gerekse idari personel eksikli?i zaman zaman e?itim ö?retimi aksatacak duruma gelebilmektedir. Kadrolu ö?retmen eksikli?inin, ücretli ve geçici ö?retmenler görevlendirilerek nicelik yönünden geçici olarak giderilse de bu defa nitelik yönünden sorun devam edecektir. Müdür yardymcysy, memur ve hizmetli gibi idari personel eksikli?i de okulun beyni olan okul yönetimini zaman zaman çaly?amaz duruma getirmektedir. ?öyle ki, memur veya müdür yardymcysy eksi?i olan bir okul müdürü kendi asli görevinin yanynda memurluk ve müdür yardymcyly?y görevlerini de yapmak zorunda kalacaktyr. Memurluk ve/veya müdür yardymcyly?y görevlerini yapmak zorunda kalacak olan okul müdürü kendi yönetim ve denetim görevini ne kadar yapabilecektir. Bu durumdaki bir okul yönetiminin aksamasy kaçynylmazdyr. Nasyl ki, beynin aksamasy ve görevini yapamaz duruma gelmesi vücudun di?er tüm organlarynyn aksamasyna ve görevlerini yapamamasyna yol açarsa okul yönetiminin aksamasy ve görevini yapamamasy tüm okulu etkileyecek ve okulun performansynyn dü?mesi kaçynylmaz olacaktyr.

Okul yönetimlerinin di?er bir sorunu da nitelikli personel sorunudur. Okullarymyzda gerek ö?retmenler gerekse idari personel arasynda iyi yeti?mi?, kendini sürekli yenileyen ve görevini gere?i gibi yapan personel oldu?u gibi maalesef az da olsa nitelik yönünden dü?ük personel de bulunmaktadyr. Nitelik yönünden sorunlu personelin, (özelikle e?itim ö?retim hizmetleri synyfyndaki personelin) hizmet içi e?itim yoluyla yeti?tirilmesi, buna ra?men niteli?inde bir iyile?me görülmezse ba?ka alanlara, kendisinden verim alynabilece?i alanlara kaydyrylmasy, o alanlarda çaly?tyrylmasy gerekir. Çünkü niteli?i dü?ük personelin e?itim ö?retim hizmetlerinde tolere edilmesi mümkün de?ildir. Hizmet öncesinde (=ö?renim a?amasynda) çe?itli nedenlerle iyi yeti?memi? ve hizmet içinde de bu eksikli?ini giderememi? bir ö?retmenin ö?rencilerine ve dolayysyyla ülkemizin gelece?ine verece?i zarary tahmin etmek zor olmayacaktyr.

Okul yönetimlerini kara kara dü?ündüren sorunlardan bir di?eri de okul binalarynyn yetersizli?i sorunudur. Okul binalarymyz ve mü?temilatlary, in?a edilirken günübirlik dü?ünüldü?ü, gelecekte olabilecek geli?meler hesaba katylmady?y için, okul binalary, maddi (=in?aat) boyutuyla de?ilse de i?levsel boyutuyla hemen eskimekte ve ihtiyaca cevap veremez duruma gelmektedir. Örne?in günümüzden çok de?il on yyl önce yapylan okul binalarynda okul öncesi e?itim, bili?im teknolojileri e?itimi vs dü?ünülmedi?i için bu alanlara uygun mekanlar ayrylmamy?tyr. Günümüzde bu alanlar için mekan ihtiyacy do?du?u için henüz on yyl önce in?a edilen okul binalary in?aat açysyndan yepyeni oldu?u halde i?levsel açydan eskimi? ve ihtiyacymyza cevap veremez duruma gelmi?lerdir. Bakanly?ymyzyn son yyllarda bu konuya e?ildi?ini bazy örnek mimari projeler üretti?ini ve bu projelere uygun okul tesisleri in?a etti?ini memnuniyetle mü?ahede etmekteyim.

Okul yönetimlerini zaman zaman bunaltacak derecede güç duruma dü?üren bir ba?ka sorun ise kyrtasiyeciliktir. Az çok ileti?im konusunda bilgi sahibi olanlar ileti?imin formal ve informal diye iki türünün oldu?unu bilirler. Yine kamu kurumlaryny az çok tanyyanlaryn kamu kurumlarynyn birbirleri ile ileti?imlerinde daha çok formal ileti?imi kullandyklaryny, son dönemlerde “e-devlet” uygulamalarynyn hizmete girmesi ve gün geçtikçe daha da yaygynla?masyna ra?men günümüzde formal ileti?imin en önemli aracynyn yazy oldu?u bilmektedirler. Hatta denir ki, “devletin dili yazydyr, belgedir.” Bir kamu kurumu oldu?unda ?üphe olmayan okullarymyzla da yapylan formal ileti?im daha çok yazy ile yapylmaktadyr. E?itim-ö?retimle do?rudan veya dolayly ili?kili yada ilgili olan kamu ve özel kurum ve ki?iler, okullarymyzla yazy ile ileti?im kurmakta taleplerini/emirlerini yazy ile iletmektedirler. Öyle ki, zaman zaman okullarymyz adeta bir yazy bombardymanyna tabi tutulmaktadyr. Böyle zamanlarda okul yönetimleri bu talep ve emirlere cevap yeti?tirebilmek için yo?un çaba harcamaktadyrlar. Ydari personel sykyntysy olan okul yönetimleri böyle durumlarda adeta bir kurumun yazy i?leri müdürlü?ü gibi i?lev görmektedirler. Bu durumdaki okul yönetimleri kendi asli görevleri olan etkili yönetim, proje üretme ve uygulama, ve etkili denetim i?levlerini aksatmak zorunda kalabilmektedirler.

Okul yönetimlerinin kyrtasiyecilik yüklerini hafifletmek için “e-devlet” uygulamasynyn daha da yaygynla?tyrylmasy, gereksiz yazy?malaryn yapylmamasy/önlenmesi, Bakanlyktan milli e?itim müdürlüklerine gelen yazylaryn okullarla olan ilgilerine göre elemeye tabi tutulmasy, okullaryn idari personel eksikliklerinin giderilmesi vs. önlemlerin alynmasy uygun olacaktyr.

Okul yönetimlerini rahatsyz eden bir ba?ka sorun da yazyly ve görsel yerel medyada çykan suçlayycy, hakaret edici, hatta tehdit edici “asparagas” haber ve yorumlarla asylsyz ?ikayetlerdir.

Dördüncü kuvvet olarak da nitelendirilen yazyly ve görsel medyanyn bir kamu hizmeti yapty?y açyktyr. Elbetteki “basyn hürdür ve sansür edilemez.” Ancak hedef gösterici, hakaret ve tehdit edici ve “asparagas” haberlerle yorumlar basyn özgürlü?üne dahil edilemez. Örne?in bir okulda belediyeye ba?ly itfaiye müdürlü?ü ekiplerinin gözetimi ve katylymy ile ba?aryly bir ?ekilde yapylan bir “yangyn tatbikaty”ny “az kalsyn yanyyorlardy” ba?ly?yny atarak veren bir gazete veya televizyonun bu çarpytmasy, bu “asparagas” haberini basyn özgürlü?ü ile açyklamak ne derece do?rudur. Nitekim hemen hemen her gün yazyly ve görsel yerel basynda okul yönetimlerini hedef gösterici ve tehdit edici, onlara hakaret edici bu örnekteki gibi “asparagas” haber ve yorumlara rastlamak mümkündür.

Yazyly ve görsel medyada yer alan okul yönetimleri ile ilgili haberleri, hakly olarak, ihbar kabul eden amir durumundaki üstleri hemen inceleme yapmaktadyr. ?unu rahatlykla söyleyebilirim ki, amir durumundaki üstlerin hakly olarak ba?lattyklary bu yasal/idari süreç çok yüksek bir oranda “inceleme” a?amasyndan öteye geçmemektedir. Çünkü “inceleme” a?amasynda anla?ylyyor ki haber yapylan olay ya hiç vuku bulmamy?tyr veya olay çarpytylarak haber yapylmy?tyr.

Asylsyz ?ikayetler de okul yönetimlerini rahatsyz eden bir ba?ka sorundur. Gerek e-mail gerekse dilekçe yoluyla bazen isimli bazen de isimsiz olarak okul yönetimleri syk syk ?ikayet edilmektedir. Yakynmalaryn ço?u asylsyz çykmaktadyr; bir kysym yakynmalarda ise konu çarpytylyp anlatylmaktadyr. Üst makamlar yasal görevleri gere?i gerek isimli gerekse isimsiz; gerek elektronik posta ile gerek klasik dilekçe ile yapylan tüm ?ikayetleri dikkate almakta ve ilgili okul yöneticileri hakkynda hemen inceleme ba?latmaktadyrlar. Yukarydaki paragrafta açyklady?ym gibi burada da üst makamlaryn ba?latty?y yasal/idari süreç “yüzde doksan dokuz” inceleme a?amasyndan öteye geçmemektedir.

Gerek yazyly ve görsel medyada çykan hedef gösterici, suçlayycy, hakaret edici “asparagas” haber ve yorumlar, gerekse asylsyz veya konusu çarpytylarak yapylan ?ikayetler okul yönetimlerini huzursuz etmekte, onlaryn ?evklerini, heyecanlaryny, te?ebbüs arzularyny kyrmakta ve haliyle performanslaryny olumsuz yönde etkilemektedir.

Okul yönetimlerini zorlayan bir di?er sorun ise okullaryn temizlik ve hijyen sorunudur. Okullarymyzda hizmetli personeli sykyntysy çekilmesi en çok da okullaryn temizli?i konusunda sykynty yaratmaktadyr. Okullarymyzyn, hastanelerimiz gibi tertemiz pyryl pyryl olmasynyn yolu hastanelerimizin temizli?inde uygulanan sistemin okullarymyzyn temizli?inde de uygulanmasydyr.

Ülkemizde okul müdürleri yönetti?i okulun hem tesis ve donanymyndan hem de okulunda yapylan e?itim ve ö?retimin kalitesinden sorumludur. Yani okul müdürleri bir yandan okullarynyn fiziki mekan ve donanymlaryny kaliteli bir e?itim ve ö?retim yapylacak duruma getirmekle di?er yandan da okullarynda verilen e?itim-ö?retimin kalitesini arttyrmakla görevlidirler. Kysaca ifade edecek olursak okul müdürleri okullarynyn hem tesisini hem de e?itim-ö?retimini yönetmektedirler.Bu durum okul müdürlerinin görev ve sorumluluklaryny hem çe?it olarak hem de miktar olarak oldukça arttyrmaktadyr. Dolayysyyla okul müdürleri, kendilerini, okullarynda verilen e?itim-ö?retimin kalitesini arttyrmaya “konsantre” edememektedirler. Kanymca bu önemli sorunu a?manyn yolu hastanelerdeki gibi ikili biry yönetim yapysynyn okullarymyzda da kurulmasydyr. Örne?in e?itim - ö?retimden sorumlu bir “ba?ö?retmenlik” ile tesis, donanym vs.den sorumlu bir “tesis müdürlü?ü” çözüm olarak dü?ünülebilir.

OKUL YÖNETYCYLERYNE ÖNERYLER

Yukarydaki paragraflarda ancak bir kysmyna de?inebildi?im sorunlary çözmek için çabalayan vefakar ve fedakar okul yöneticilerimize naçizane a?a?ydaki önerilerde bulunmak istiyorum:

1. Çaly?malarynda Toplam Kalite anlayy?yny (=felsefesini) benimsemeli yüklendi?i “misyon”un farkynda olmaly ve kendine mutlaka bir “vizyon” belirlemeli.

2. “Kolektif akyl”a inanmaly ve önem vermeli; tüm çaly?malarynda “kolektif akyl”y devreye sokmaly; ö?retmenler kurulu, ?ube ö?retmenler kurulu ve zümre ö?retmenler kurulu vs. toplantylaryny kolektif aklyn ortaya çykmasy için bir platform olarak görmeli/kullanmaly.

3. Toplumun genel ahlaki de?erleri ile örtü?en veya en azyndan bu de?erlerle çaty?mayan bir “etik okul kültürü” olu?turmaya çaly?maly. Okulundaki tüm payda?lara, toplumun genel ahlaki de?erlerine saygyly ve mesle?inin etik de?erlerini ya?ayan bir “ahlaki model” olmaly.

4. Demokratik yönetim anlayy?yny benimsemeli ve uygulamalary ile bunu kanytlamaly.

5. Saydam (=?effaf) ve hesap verebilir bir yönetim anlayy?yny benimsemeli ve bu anlayy?y de?i?ik argümanlar kullanarak hayata geçirmeli.

6. Mevzuat yönünden kendini yeti?tirmeli; mevzuat de?i?ikliklerini yakyndan izlemeli, ki?ilerin de?il kurallaryn üstünlü?üne inanmaly ve bu inançla mevzuata uygun yönetim anlayy?yny benimsemeli.

7. Genel olarak insan haklaryna, özel olarak da memur haklaryna ve çocuk haklaryna en azyndan saygyly bir yönetim anlayy?yny benimsemeli ve bunu uygulamalary ile göstermeli .

8. Yönetim uygulamalarynda her ?art altynda e?itlik ilkesine uygun davranmaly; yine yönetim uygulamalarynda tehdidi de?il te?viki, cezayy de?il ödülü vs ön plana almaly.

9. Okulunu çevrenin bir kültür merkezi haline getirmeye çaly?maly

10. Tüm e?itim yöneticileri tabi ki, yasalar çerçevesinde tek çaty altynda ama mutlaka örgütlenmeli

ALY DERE
BÜYÜKGAZY YLKÖ?RETYM OKULU

kaynak: De?irmen Dergisi 11. sayy www.memurlar.net 25.10.2007